De langste dag komt er alweer snel aan! Dat wil zeggen, de dag waarop de zon het langst boven de horizon is en we dus het langste van daglicht kunnen genieten. De astronomische zomer begint ook altijd op deze dag en dit jaar valt die op 20 juni. Dat is alweer over 9 dagen... Wist je echter dat het nu al niet meer volledig donker wordt 's nachts in België? Hoe dat zit, leggen we je graag uit in deze blog!

De zon onder de horizon

Het feit dat het ook in België niet meer volledig donker wordt in de zomer, heeft alles te maken met het feit dat de zon niet meer zover onder de horizon zakt als tijdens de overige maanden. Rond de poolcirkel blijft het immers de hele dag licht op dit moment, maar ook in België merken we hier dus iets van.

Verschillende soorten schemering

Zo onderscheiden we normaal gesproken drie soorten “schemering”. De civiele schemering, de nautische schemering en de astronomische schemering. Pas hierna volgt de volledige duisternis, en juist die volledige duisternis halen we in de zomer niet meer.

Figuur 1: De schematische weergave van waar de zon zich bevindt tijdens de verschillende soorten schemering. Als de zon net boven de horizon is (dus vlak voor zonsondergang of vlak na zonsopkomst) noemen we dat het gouden uurtje, hierin worden vaak prachtige foto's gemaakt.

Burgerlijke schemering

Als de zon net onder is, spreken we van de burgerlijke schemering. De horizon is hierin nog goed te zien en ook een stuk tekst lezen zou zonder verdere verlichting nog prima moeten gaan. Alleen de helderste sterren en planeten zijn zichtbaar. De wetenschappelijke afbakening van de burgerlijke schemering is het moment dat de zon tussen de 0˚ en 6˚ onder de horizon bevindt. 

Figuur 2: Een voorbeeld van de burgerlijke schemering. Er is nog veel licht van de zon te zien en ook een stuk tekst lezen zal nog gaan. Verder zijn er niet tot nauwelijks sterren te zien aan de hemel.

Nautische schemering

Dit is de volgende fase, waarin de horizon steeds slechter te onderscheiden valt. Er is wel nog licht te zien en ook zijn silhouetten van gebouwen, bomen en andere dingen nog duidelijk te zien in de verte. Ook komen er steeds meer sterren tevoorschijn. Hieruit komt ook de naam “nautische schemering” voort. Schepen konden vanaf dit moment navigeren op de sterren. De zon bevindt zich op dit moment tussen de 6˚ en 12˚ onder de horizon. 

Figuur 3: Een voorbeeld van de nautische schemering. De horizon is nog altijd goed te zien en ook de silhouetten van bomen zijn nog zichtbaar, verder is het al erg donker geworden. Dit is ook de periode dat lichtende nachtwolken zichtbaar zijn in de zomer. 

Al om 03.15u weer nautische schemering

In deze tijd begint de nautische ochtendschemering alweer om 03.15u s nachts! Vanaf dat tijdstip is tijdens een heldere nacht dus alweer redelijk goed zonlicht te onderscheiden nabij de horizon. Om 04.30u 's ochtends begint vervolgens de burgerlijke ochtendschemering, waarbij een boek lezen al lukt zonder kunstlicht. Om 05.20u komt vervolgens de zon weer op.

Figuur 4: Deze foto is van vanochtend omstreeks 04.40u. De burgerlijke schemering is hier dus net 10 minuten begonnen.

Zonder zomertijd al om 02.15u weer licht...

Ook iets om even bij stil te staan: zonder zomertijd zou alles nog een uur vroeger zijn! Om 02.15u dus alweer de nautische schemering, en om 03.30u 's ochtends zoveel licht dat een boek lezen moeiteloos zou moeten lukken. Dat is natuurlijk bijzonder vroeg, dus in deze tijd van het jaar mogen we de zomertijd absoluut dankbaar zijn!

Figuur 5: Een foto van de zonsopkomst vanochtend, rond 05.20u. Zonder zomertijd was de zon dus om 04.20u al opgekomen, en zou de foto hierboven (figuur 4) het beeld zijn om 03.40u! 

Astronomische schemering

Deze schemering vindt plaats als de zon tussen de 12˚ en 18˚ onder de horizon staat. Het is al bijna helemaal donker geworden en het verschil tussen volledige duisternis en de astronomische schemering is eigenlijk nauwelijks met het blote oog te zien. Bijna alle sterren zijn te zien, alleen de zwakste sterren en dingen als sterrenstelsels en nevels zijn niet waar te nemen. Aan de horizon is slechts nog een heel klein beetje licht te zien in het noorden. 

Volledige duisternis wordt niet gehaald

Tussen 19 mei en 23 juli dit jaar, gaat de zon niet lager dan 18˚ onder de horizon. Dat betekent dat de volledige duisternis (de zon staat lager dan 18˚ onder de horizon) nooit gehaald wordt! Vanuit de astronomische schemering, duiken we zo de nautische schemering in, om vervolgens de burgerlijke schemering en uiteindelijk zonsopkomst weer te krijgen. Wie in een heldere zomernacht op een donkere plek naar de noordelijke horizon blijft kijken, zal altijd nog wat resterend zonlicht kunnen waarnemen. Uiteraard is dit effect in het uiterste noorden van België sterker dan in het zuiden. In dit artikel hebben we trouwens gekeken naar de zonsopkomst- en ondergang in Ukkel.

Tot slot: krijgen we dan ook nog zomerweer binnenkort?

We zitten zoals gezegd al bijna rond de langste dag van het jaar, maar zomerweer hebben we tot nu toe nauwelijks gezien. En laat ik maar met de deur in huis vallen: ook de komende tijd staat er nog geen zomerweer op het programma. Met maxima vandaag rond 14 of 15 graden is het bijzonder koel voor de tijd van het jaar. Ook morgen is het nog erg fris. Donderdag wordt het zachter, maar vanaf vanaf vrijdag wordt het ook opnieuw erg wisselvallig. Echt zomerweer staat voorlopig nog niet op het programma.

De meerdaagse verwachting. Wat droger op woensdag en donderdag, maar daarna terug erg wisselvallig. Het wordt wel wat zachter.

Philippe Schambergen

Michel Nulens